آموزش

- آيا مى دانيد كه :پيشينهء تفسير قرآن به زمان رسول اكرم (ص ) بر مى گردد زمانيكه آن حضرت در پاسخ به پرسشهاى صحابه از آيات قرآن , آيات را تفسير مى فرمود.
2- آيا مى دانيد كه : استفادهء از اجتهادات شخصى در تفسير قرآن از زمان تابعيين آغاز شد.
3- آيا مى دانيد كه : تأويل مربوط به متشابهات است ولى تفسر دفع ابهام از تمام آيات .
4- آيا مى دانيد كه : معيار صحت تأويل عبارت است از تطابق با دلالت التزامى غيرِبيّن قرآن كه خود نوعى دلالت لفظى است
5- آيا مى دانيد كه : روشهاى تفسيرى با سليقه هاى تفسيرى فرق دارد. روشهاى تفسيرى يعنى سبك هاى استخراج معانى قرآن و سلايق تفسيرى يعنى اهتمامات تفسيرى يك مفسر در تفسير قرآن .
6- آيا مى دانيد كه: منابع مهم تفسير نقلى از نگاه شيعه عبارتنداز: قرآن, روايات پيامبر (ص) و ائمه معصومين (ع ) و از نظر اهل سنت اين منابع عبارتنداز: قرآن , روايات پيامبر(ص )و صحابه .
7- آيا مى دانيد كه : اولين نمونه هاى تفسير علمى در تفاسير شيعه به تفسير تبيان شيخ طوسى متوفى 460 ق برمى گردد.
8- آيا مى دانيد كه : تفاسيرِ الميزان , الفرقان , الكاشف , البصائر, نوين , نمونه , من هدى القرآن , پرتوى از قرآن و...از تفاسير مهم علمى قرن 14هستند.
9- آيا مى دانيد كه :بهترين تفسير علمى آن است كه ديدگاههاى علمى راهگشاى فهم قرآن شودنه اينكه برآيات تحميل گردد.
10- آيا مى دانيد كه : دانش تفسير در آغاز بخشى از علم حديث به شمار مى رفت .
11- آيا مى دانيد كه : اوج نگارش تفاسير روايى قرن يازدهم هجرى بوده است .
12- آيا مى دانيد كه : موضع معتزله در تفسير قرآن , يك موضع كاملاً عقلى است و آنان عقل را بيشتر از نقل حجت مى دانند.
13- آيامى دانيدكه:تأويل آيات يكى ازاصول عقلى معتزله است .وآنان بايك ديدعقلى وكاشف درهمه آيات، قرآن راتفسير مى كنند.
14- آيا مى دانيد كه : جاحظ يكى از سرشناسترين مفسران و ادباى معتزلى مسلك است .
15- آيا مى دانيد كه : روايات اهل سنت نزول دفعى (يكپارچه ) قرآن رابر آسمان دنيا بيان مى كنند. ولى روايات شيعه اين نزول را بر آسمان چهارم و بيت المعمور.
16- آيا مى دانيدكه:علامه طباطبائى,صاحب تفسيرارزشمند الميزان,معتقد است كه نزول دفعى قرآن برقلب پيامبر (ص)بوده است .
17- آيا مى دانيد كه : قرآن براى نخستين بار, در شهر بندقيه در سال 1530هجرى به چاپ رسيد ولى كليسا فرمان جمع آورى نخسه هاى قرآن را صادر كرد.
18- آيا مى دانيد كه : تا اواخر قرن چهارم خطاطان , قرآن را به خط كوفى مى نگاشتند و در اوايل قرن پنجم هجرى خط زيباى نسخ جاى خط كوفى را گرفت .
19- آيا مى دانيد كه : از ابوالاسودئلى , يحيى بن يعمر و نصر بن عاصم بعنوان نقطه و اعراب گذاران قرآن نام برده مى شود .
20- آيا مى دانيد كه : بسيارى از آيات بر اثر وجود زمينه ها و شرايط خاص , وقوع حوادث و يا بدنبال سؤال مردم نازل شده اند كه آنها سبب يا شأن نزول آيه خوانده مى شوند.
21- مى دانيد كه : شناخت اسباب نزول ما را در فهم آيات قرآن و تفسير اين آيات بسيار يارى مى كند.
22- آيا مى دانيد كه : يكى از ويژه گى هاى مهم تفاسير قرن چهاردهم تكيه بر عقل و علم است .
23- آيا مى دانيد كه : تفاسير الميزان , المنار, الفرقان و فى ظلال القرآن چهار تفسير مهم و معتبر قرن چهاردهم هجرى هستند.
24- آيا مى دانيد كه : در تمام طول قرن يازدهم بدليل گرايش شديد به تفسيرروايى حتى يك تفسير عقلى بشكل كامل نگاشته نشده است .
25- آيا مى دانيد كه : تفاسير عياشى , على بن ابراهيم قمى , فرات كوفى از اولين نمونه تفاسير نگاشته شده هستند .
26- آيا مى دانيد كه : تفسير موضوعى قرآن يكى از دستاوردهاى قرآن پژوهى در قرن چهاردهم است .و قبل از آن بصور جدى و فراگير بدان پرداخته نشده بود .
27- آيا مى دانيد كه :عمده ترين گونه هاى تفاسير موضوعى قبل از قرن چهاردهم ,تفسيرآيات الاحكام بوده است
28- آيا مى دانيد كه : براى شناخت سوره هاى مكى از مدنى ضابطهء زمانى , بهترين ضابطه است . يعنى اينكه سوره هاى قبل هجرت مكى و سوره هاى بعد هجرت مدنى هستند .
29- آيا مى دانيد كه : علامهء طباطبائى عليرغم اينكه به تأثير اسباب نزول در فهم قرآن اعتقاد دارد, بدليل ضعف سندى روايات اسباب نزول , استفادهء از آنها را در تفسير قرآن مورد ترديد قرار مى دهد.
30- آيا مى دانيد كه : استفاده از اسباب نزول در تفسير قرآن , از مكتب تفسيرى پيامبر (ص ) و ائمه طاهرين وسپس صحابهء تابعين بجا مانده است .
31- آيا مى دانيدكه:شأن نزول,عموميت لفظ آيه راتخصيص نمى زند,وعموم آيه شامل افرادسبب نزول وغيرسبب نزول مى گردد.
32- آيا مى دانيد كه :از نظر سيوطى قديمى ترين اثرى كه در زمينه اسباب نزول نوشته شده است تأليف على بن مدينى استاد بخارى است .
33- آيامى دانيدكه:روايات اسباب نزول,كه شمارآنها به چندين هزار مى رسد,غالباً از اهل سنت نقل شده وغالباً غيرمسند و ضعيفند.
34- آيا مى دانيد كه : على بن مداينى براى نخستين بار اسباب نزول را بصورت مستقل و با عنوان اسباب نزول نگاشت و پس از او شخصيتهاى ديگرى شروع به نگارش اسباب نزول كردند.
35- آيا مى دانيد كه : در ميان نويسندگان , زركشى (م 794 نخستين كسى است كه با ديدهء نقد به اسباب نزول نگريسته است .
36- آيا مى دانيد كه : مهمترين علت , و انگيزهء جعل و تحريف در اسباب نزول انگيزه هاى سياسى , مثل توجيه خلافت , فضيلت سازى ,... و همچنين انگيزه هاى مذهبى و... بوده است .
37- آيا مى دانيد كه :روشن ترين مصاديق آيات متشابه در آيات مربوط به صفات و افعال الهى جستجو شده است
38- آيا مى دانيد كه : پيامبر (ص ), بعنوان دريافت كنندهء وحى , نخستين و اصلى ترين مرجع فهم قرآن به شمارمى رود .
39- آيا مى دانيد كه : شايد قديمى ترين اثر فارسى ترجمه قرآن ترجمهء تفسيرى است مربوط به طبرى كه به دستور منصور بن نوح سامانى نگاشته شد.
40- آيا مى دانيد كه : اولين ترجمهء انگليسى قرآن , احتمالاً, در سال 1143ميلادى توسط رابرت كتونى دانشمندانگليسى تبار انجام شده است .
41- آيا مى دانيد كه : شواهد تاريخى نشان می دهد كه ترجمه قرآن در زمان حيات رسول اكرم (ص) آغاز شد.
42- آيا مى دانيد كه : اولين كسى كه در فن تجويد كتاب نوشت شخصى است بنام ابو مزاحم موسى بن عبيدالله متوفى 325 ق .
43- آيا مى دانيد كه : از نظر علماء شيعه <بسم الله اول هر سوره > جزو آن سوره است
44- آيا مى دانيد كه :نظر علماء اهل سنت درمورد اينكه<بسم الله >جزء سوره است يا خير مختلف است , برخى آن را جزو مى دانند, برخى ديگر فقط در سورهء حمد جزء مى دانند و گروهى در هيچ جا جزء نمى دانند.
45- آيا مى دانيد كه : وقف بين دو جمله كه با هم ارتباط لفظى و معنايى ندارند و هر كدام جمله مستقلى به شمار مى روند وقف تام ناميده مى شود.
46- آيا مى دانيد كه : وقف بر دؤوس آيات از موارد وقف تام شمرده مى شود .
47- آيا مى دانيد كه : مفسران و قرآن پژوهان در شماره اسامى و صفات قرآن اختلاف نظر فراوانى دارند. واين اختلاف ناشى از عدم تمايز بين اسامى و صفات است .
48- آيا مى دانيد كه : علومى كه براى فهميدن و فهماندن و شناخت و شناساندن هر چه عميق‏تر و دقيق‏تر قرآن كريم به‏وجود آمده است، و در طى تاريخ اسلام و اسلام‏شناسى بر تعداد آنها هم افزوده شده است، <علوم قرآنى» نام دارد. هم‏چنين بعضى فنون نيز مانند تجويد و ترتيل و ترجمه جزو آنهاست. تعداد و عناوين اين علوم و فنون قرآنى از اين قرار است: 1) تاريخ قرآن 2) علم رسم [يعنى رسم‏الخط] عثمانى 3) شناخت مكى و مدنى 4) علم شأن نزول/اسباب نزول 5) علم شناخت ناسخ و منسوخ 6) علم محكم و متشابه 7) تحدّى، اعجاز و تحريف‏ناپذيرى قرآن 8) تفسير و تأويل 9) قراءت، تجويد و ترتيل 10) فقه قرآن يا احكام قرآن 11) اعراب قرآن يا نحو و دستور زبان قرآن 12) قصص قرآن 13) علم غريب‏القرآن يا واژگان‏شناسى قرآن 14) علم يا فن ترجمه قرآن.(1)
49- آيا مى دانيد كه : قرآن كريم آخرين وحى‏نامه الهى در اديان توحيدى و ابراهيمى، و كتاب مقدس اسلام است كه به عين الفاظ، وحيانى است و بدون هيچ كم‏وكاستى، با دقيق‏ترين جمع و تدوينى كه درتاريخ كتب آسمانى سابقه دارد، با استفاده از نسخه‏اى كه در زمان حيات پيامبر(ص) نوشته شده بوده؛ ولى حالت كتابى و مصحف نداشته، در عصر عثمان به هيئت كتاب (مصحف) درمى‏آيد و اين واقعه عظيم دوران‏ساز در فاصله بين يازده هجرى وفات پيامبر(ص) و سى هجرى، كه هنوز پنج سال از خلافت عثمان باقى بوده است، انجام مى‏گيرد.
50- آيا مى دانيد كه : مصاحف امام، همان مصاحف عثمانى است و تعداد آنها پنج يا شش نسخه بوده است كه به مراكز بزرگ جهان اسلام همراه با يك حافظ قرآن‏شناس فرستاده شده است(نسخه‏اى به مكه، نسخه‏اى به مدينه،(2) نسخه‏اى به بصره، نسخه‏اى به كوفه، نسخه‏اى به بحرين، نسخه‏اى به شام).
51- آيا مى دانيد كه : مصاحف امام يا عثمانى قرن‏ها باقى بوده است. چنان‏كه سه جهانگرد نامدار جهان اسلام، يعنى ابن جبير (م 614 ق.) و ياقوت (م 626 ق.) و ابن‏بطوطه (م 779 ق.) هرسه در عصر خويش از مصحف عثمانى محفوظ در جامع كبير دمشق - كه مورد احترام فوق‏العاده مردم و مرجع زيارت آنان بوده است - ديدن كرده‏اند. اما بدبختانه اين نسخه در آتش‏سوزى سال 1310 ق. از ميان رفته است. گفته مى‏شود يكى از مصاحف امام (عثمانى) هم‏اكنون در دارالكتب المصريه در قاهره محفوظ است و در ابعاد بزرگ‏تر از رحلى (فى المثل به اندازه روزنامه اطلاعات، يا كيهان) و اخيراً هم به‏دست خبرگان فن مرمّت و اصلاح شده است.
52- آيا مى دانيد كه : قريب دوثلث قرآن در مكه، و كمى بيش از يك ثلث آن در مدينه نازل شده است (تاريخ قرآن راميار، ص 263). تعداد آيات مكى 4468آيه است و تعداد آيات مدنى 1768 آيه (فرهنگ آمارى كلمات قرآن كريم، ج 1، ص 39).
53- آيا مى دانيد كه : قصص انبيا بيشتر در سوره‏هاى مكى بيان شده است و فقه يا احكام قرآن بيشتر در سوره‏هاى مدنى.
54- آيا مى دانيد كه : قصص انبيا به نحوى بخش‏بخش در سراسر قرآن كريم آمده است، داستان هيچ پيامبرى به‏طور سراسرى و يكپارچه در قرآن نيامده است، مگر داستان يوسف و برادرانش كه به‏تمامى و يكپارچه در سوره يوسف، سوره دوازدهم قرآن آمده است.
55- آيا مى دانيد كه : قرآن كريم دو نزول دارد: يكى دفعى و يكباره، يكى تدريجى و 23 ساله. بار اول قرآن بتمامه در <ليلة القدر» به‏صورت <جملةً واحدة» (يكبارگى) از لوح محفوظ به بيت‏العزّة يا بيت‏المعمور (در آسمان چهارم) نازل شده، و سپس نجوماً يا مُنَجِّماً يعنى بخش‏بخش و به تفاريق در طول مدت 23 سال به تفصيل نزول يافته است (بحارالانوار، ج‏18، ص 253 و 254). نظر ملامحسن فيض كاشانى درباره دو نزول قرآن‏كريم چنين است: <نزول [اول نزول‏]معناى قرآن به قلب پيامبر(ص) است... سپس در طول بيست [و سه‏]سال هر بار كه جبرئيل بر او ظاهر شده و وحى آورده و الفاظ آن را بر حضرت مى‏خوانده است،بخش‏بخش از باطن قلب او به ظاهر زبانش نزول مى‏يافته است» (مقدمه نهم از تفسير صافى).
56- آيا مى دانيد كه : كاتبان وحى را تا چهل نفر ازصحابه با سواد هم شمرده‏اند كه ده تن از آنان عبارتند از: 4-1. خلفاى چهارگانه 5. ابىّ‏بن كعب 6. زيد بن ثابت 7. طلحه 8. زبير 9. سعدبن ابى‏وقاص 10. سالم مولى ابى‏حذيفه.
57- آيا مى دانيد كه : ده تن از حافظان اوليه قرآن كريم از ميان صحابه پيامبر(ص) عبارتند از: 1. على‏بن ابى‏طالب(ع) 2. عثمان 3. ابن مسعود 4. ابىّ‏بن كعب 5. زيد بن ثابت 6.ابوالدرداء 7. سالم مولى ابى حذيفه 8. معاذ بن جبل 9. ابو زيد 10. تميم الداآيا مى دانيد كه : زيد بن ثابت كه در عهد عثمان سرپرست هيئت تدوين و جمع و كتابت نهايى قرآن و تشكيل مصحف امام (مصاحف عثمانى) شد، هم كاتب وحى بود، هم حافظ قرآن، و هم در عهد ابوبكر و به‏فرمان او بر مبناى وحى مكتوب ولى پراكنده بازمانده از حضرت رسول(ص)، مصحفى كامل فراهم كرده بود كه نزد عمر و سپس دختر او حفصه امانت بود، و در عهد عثمان آن‏را مبناى كار قرار دادند.
58- آيا مى دانيد كه : قرآن كريم داراى سى جزء است [= سى پاره‏]، كه هر جزء با جزء ديگر از نظر طول برابر است. احتمال دارد كه حضرت رسول(ص)(3) يا جانشينان ايشان اين تقسيم را، براى آن‏كه قراءت روزانه قرآن آسان باشد، انجام داده‏اند. در مصحف رسمى امروز جهان اسلام، يعنى در مصحف مدينه، به كتابت عثمان طه، هر جزء درست در بيست صفحه پانزده سطرى كتابت شده است.
59- آيا مى دانيد كه : هر جزء از اجزاى سى‏گانه قرآن، چهار يا دو حزب و كل قرآن 120 يا شصت حزب است. شايد اين تقسيم‏بندى نيز براى تسهيل قراءت قرآن در مجالس فاتحه بوده باشد.(4)
60- آيا مى دانيد كه : هر پنج آيه را خمس [= خ‏] و هر ده آيه را عُشر [= ع‏] تقسيم كرده‏اند و اين عمل را <تخميس» و <تعشير» مى‏نامند. و به‏اين تقسيم‏بندى‏ها در حاشيه قرآن‏ها اشاره شده است.
61- آيا مى دانيد كه : تقسيم درونى و تفصيلى ديگر قرآن، به ركوعات است. ركوعات برخلاف ساير تقسيم‏بندى‏هاى قرآن طول و اندازه مساوى و معين ندارد، بلكه قرآن‏شناسان خبره هر بخش متشكل از چند آيه را كه، هم موضوع و هم معنا و قابل قراءت در نماز بعد از سوره حمد بوده است، و نمازگزار پس از خواندن آن به‏ركوع مى‏رود، ركوع/ركوعات ناميده‏اند. عدد ركوعات قرآن طبق مشهور 540 فقره است.
62- آيا مى دانيد كه : تعداد آيات قرآن بر طبق اصح روايات 6236 فقره است.
63- آيا مى دانيد كه : تعداد كلمات قرآن 77807 فقره است.
64- آيا مى دانيد كه : كلمه جلاله (اللَّه) در قرآن كريم 2699 بار به‏كار رفته است.
65- آيا مى دانيد كه : سبع طُوَل يا طِوال، عبارت است از: هفت سوره از بقره تا توبه،(5) منهاى سوره انفال.
66- آيا مى دانيد كه : مفصّلات عبارت از 66 سوره كوچك قرآن است، بعد از سوره حجرات؛ يعنى از سوره <ق» آغاز مى‏شود(6) تا پايان قرآن، به‏اضافه سوره حمد كه در اول قرآن قراردارد. (شناخت سوره‏هاى قرآن، ص 47)
67- آيا مى دانيد كه : حامدات پنج سوره است كه با الحمدللَّه آغاز مى‏شود كه از اين قرارند: 1.سوره فاتحه. 2. سوره انعام. 3. كهف. 4. سبأ. 5. فاطر.
68- آيا مى دانيد كه : مسبّحات عبارتنداز : اِسراء، حديد، حشر، صف، جمعه، تغابن و اعلى.
69- آيا مى دانيد كه : زهراوان يا زهراوين به دو سوره قرآن اطلاق مى‏گردد: بقره و آل‏عمران.
70- آيا مى دانيد كه : معوّذتين(كه به فتح واو تلفظ مى‏شود و به كسر آن درست است) نام دو سوره آخر قرآن، يعنى فلق (قل اعوذ بربّ الفلق) و ناس (قل اعوذ بربّ الناس) است كه چون حضرت رسول(ص) با خواندن آنها نوادگانش حسن و حسين(ع) را تعويذ مى‏كرد (به‏پناه خداوند مى‏سپرد) به‏اين نام‏ها خوانده شده‏اند.
71- آيا مى دانيد كه : حروف مقطّعه يا فواتح سور، به حروفى مانند الم [الف، لام، ميم‏]، طسم [طا،سين ، ميم‏]، كهيعص [كاف، هاء، ياء، عين، صاد] گفته مى‏شود كه گسسته از همند و متشكل از 29 حرف يا مجموعه حروف هستند كه در آغاز 28 سوره قرآن - كه همگى مكى هستند جز بقره و آل عمران - آمده است.
72- آيا مى دانيد كه : بعضى از محققان شيعه گفته‏اند از حروف مقطّعه، اگر حروف مكرر را رهاكنيم، عبارت <صراط على حقّ نمسكه» (راه على حق است آن‏را درپيش مى‏گيريم) بيرون مى‏آيد. و بعضى از محققان اهل سنت، شايد در پاسخ آن گفته‏اند از جمع آنها عبارت <صحّ طريقك مع السنة» (راه تو با اهل سنت درست است) برمى‏آيد.
73- آيا مى دانيد كه : كوتاه‏ترين آيه قرآن از ميان حروف مُقطّعه، <طه» (كه به‏صورت طاها تلفظ مى‏شود) در آغاز سوره طه، سوره بيستم است، هم‏چنين <يس» (كه به‏صورت ياسين تلفظ مى‏شود) در آغاز سوره يس، سوره سى‏وششم قرآن. بايد توجه داشت كه <ق»[=قاف‏] در آغاز سوره <ق»، و <ن» [= نون‏] در آغاز سوره قلم، داراى عدد مستقل نيستند؛(7) يعنى آيه واحدى شمرده نشده‏اند. از حروف مقطعه يا فواتح سُوَر (آغازگر سوره‏ها) گذشته كوتاه‏ترين آيه قرآن مجيد <مدهامّتان» است (سوره الرحمن، آيه 64) كه معناى آن <دو برگ يا باغ سبز سيه تاب» است. و بلندترين آيه، آيه تداين [= دَين = مداينه‏] (مربوط به لزوم كتابت سند براى وام) است (سوره بقره، آيه 282) كه در مصحف مدينه، به كتابت عثمان طه درست يك صفحه پانزده‏سطرى را در برگرفته است (ص 48). هم‏چنين بلندترين سوره قرآن، سوره بقره است (در مصحف به كتابت عثمان طه 48 صفحه است) و كوتاه‏ترين سوره، سوره كوثر است كه طول آن فقط يك سطر و نيم است.
74- آيا مى دانيد كه : مئون / مئين سوره‏هايى هستند كه بيش از صد آيه دارند و عبارتند از سوره يونس تا سوره شعراء، منهاى سوره‏هاى ابراهيم، رعد، حجر، مريم، نور، فرقان كه كمتر از صد آيه دارند. به‏اضافه سوره صافّات، جمعاً يازده سوره و نام آنها از اين قرار است: يونس، هود، يوسف، نحل، اِسراء، كهف، طه، انبياء، مؤمنون، شعراء،صافّات.(شناخت سوره‏هاى قرآن، ص 46)
75- آيا مى دانيد كه : مثانى در اصطلاح علوم قرآنى، عبارت است از: تمام سوره‏هايى كه بعد از سوره شعراء تا سوره حجرات قرار دارند و تعداد آيات آنها از صد كمتر است. اين سوره‏ها از سوره 27 (نمل) آغاز و تا سوره‏49 (حجرات) ادامه پيدا مى‏كند، به‏استثناى سوره صافّات كه 182 آيه دارد، و به‏اضافه هشت سوره ديگر كه تعداد آيات آنها از صد كمتر است؛ يعنى انفال، رعد، ابراهيم، حجر، مريم، حج، نور، فرقان. (شناخت سوره‏هاى قرآن، ص‏47-46)
76- آيا مى دانيد كه : دو آيه در قرآن هست كه تمامى حروف الفبا در آنها به‏كار رفته است، اين دو آيه عبارتند از آيه 154 سوره آل‏عمران كه آغاز آن چنين است: <ثمّ أنزل عليكم من بعد الغمّ أَمَنةً نعاساً يغشى طائفة منكم...» و ديگر آيه 29 (=آيه آخر) سوره فتح كه آغاز آن چنين است: <محمّد رسول‏اللَّه و الذين معه أشدّاء على الكفار رحماءُ بينهم...».
77- آيا مى دانيد كه : دو آيه در قرآن كريم هست كه صنعت قلب مستوى يا عكس كامل دارد. يعنى از هر دو سو يكسان خوانده مى‏شود: 1) <كلٌّ فى فلك» (يس، 40) 2) و <ربّك فكّبر» (مدثر، 3).
78- آيامى دانيدكه:وسط قرآن مجيد،يعنى آن‏جاكه درست به‏نصف تقسيم مى‏گرددكلمه«وليتلطّف»(سور ه كهف، 19) است.
79- آيا مى دانيد كه : چهار عبارت قرآنى هست كه در هر يك از آنها چهار تشديد متوالى وجود دارد:
1. نسيّاً رَّبُّ السّماوات (مريم، 64 و 65)؛
2. فى بحرٍ لُّجّىٍّ يَّغْشاه موج (نور، 40)؛
3. قولاً مّن رَّبٍّ رَّحيم (يس، 58)؛
4. ولقد زّيّنّا السَّماءَ (ملك، 5).
80 - آيا مى دانيد كه : مفصل‏ترين ترجيع‏بند قرآن در سوره الرحمن است كه 31 بار آيه <فباىّ آلاء ربّكما تكذبان» (پس كدامين نعمت پروردگارتان را انكار مى‏كنيد؟) تكرار شده است. <ربّكما» يعنى پروردگار شما دو تن، انس و جن. رسم است كه هنگام خواندن اين آيه بايد گفت: <لا بشي‏ءٍ من آلائك ربنا نُكذّب» يا <ولا بشي‏ءٍ من نعمك ربّنا نكذّب، فلك الحمد» (پروردگارا، به هيچ چيز از نعمت‏هاى تو انكار نداريم، پس سپاس تو را).
81- آيا مى دانيد كه : دو ترجيع‏بند ديگر در قرآن مجيد در سوره قمر است كه آيه <فكيف كان عذابى و نُذُر» (بنگر تا عذاب و هشدار من چگونه بود؟) سه بار تكرار مى‏شود. هم‏چنين آيه <ولقد يسّرنا القرآن للذكر فهل من مُدَّكر» (و به‏راستى قرآن را قابل پندگيرى گردانديم، پس آيا پندپذيرى هست؟) چهار بار در همين سوره عيناً تكرار مى‏شود.
82- آيا مى دانيد كه : يك ترجيع‏بند ديگر در سوره مرسلات است كه آيه <ويل يومئذٍ للمكذّبين» (در چنين روزى واى بر منكران) ده مرتبه دراين سوره تكرار شده است.
83- آيا مى دانيد كه : آيات سجده اعم از واجب و مستحب پانزده آيه است، كه از آن ميان چهار آيه سجده واجب دارد كه بايد به‏هنگام خواندن يا شنيدن آنها سجده كرد و سوره‏هايى را كه اين چهار آيه در آن هست <عزايم» نامند و اين چهار سوره عبارتند از: سجده، فصّلت، نجم، علق.
84- آيا مى دانيد كه : وان يكاد: آغاز آيه ماقبل آخر از سوره قلم است و تمام آن (با آيه بعدى) چنين است: <و إن يكاد الذين كفروا ليزلقونك بأبصارهم لمّا سمعوا الذكر و يقولون إنه لمجنون و ما هو إلّا ذكر للعالمين» (و بسيار نزديك بود كه كافران چون قرآن را شنيدند، تو را با ديدگانشان آسيب برسانند [چشم‏زخم بزنند] و گفتند او ديوانه است. و حال آن‏كه آن جز پندى براى جهانيان نيست) (سوره قلم، آيات 51 و 52). مفسران در شرح اين آيه گفته‏اند كه عده‏اى از كافران، چشم‏زنان حرفه‏اى و قهّار و شورچشم و گزندرسان طايفه بنى‏اسد را، كه به‏چشم‏زنى و آسيب‏رساندن با چشم به‏انسان و حيوان معروف بودند، آوردند كه حضرت رسول(ص) را چشم بزنند و از پاى درآورند، ولى حفظ الهى او را در امان داشت و اين آيه در اشاره به‏آن نازل شد و حسن بصرى و ديگران گفته‏اند كه خواندن و به‏همراه‏داشتن اين آيه در دفع چشم زخم مؤثر است. همين است كه از آيه وَ اِنْ يكاد، حرز و تعويذى به‏صورت گردن‏بند هم ساخته مى‏شود و به‏گردن اطفال مى‏اندازند. حافظ گويد:
حضور محفل انس است و دوستان جمعند وان‏يكاد بخوانيد و در فراز كنيد